Nesnelerin ekranda kapladığı alanlar farklılıklar gösterir. Nesnelerin ekranda kapladığı bu alana çekim ölçeği (planı) denir. Yapılan çekimlerde çoğunlukla insan unsuru olduğu için çekim planları da insan göz önünde bulundurularak adlandırılmıştır.
Çekim planlarını başlangıcı ve bitişi ile alakalı kesin kurallar yoktur. Burada dikkat edilmesi gereken ana husus çerçeveleme yaparken sadece insanı kurallara uygun şekilde çerçeveye oturtmak yetmez. Aynı zamanda insan ögesi önündeki ve arkasındaki nesnelerin konumu ve durumu da dikkate alınarak çerçeveleme yapılmalıdır.
Matematik hayatın her alanında olduğu gibi sinemada da hayati önem taşır. Bunu ölçeklendirme terimiyle destekleyebiliriz. İnsan bedenini ölçeklendirerek, yani kadraja giren kısmını belirleyerek, kompozisyon oluşturduğumuz için bahsettiğimiz oranlara çekim ölçekleri denir.
Bizi filme bağlayan kameranın gösterdikleridir. Film hakkında olumlu veya olumsuz yorum yapmamıza neden olan en önemli etkenlerden biri çekim ölçekleri / planlarıdır.
1. Çok Uzak Çekim / Extreme Long Shot (ELS)
“Extreme wide shot yahut establishing shot” da diyebiliriz. Bu çekim açısı sahnenin geçtiği bütün çerçeveyi kapsar. Çevre hakkında genel bir bilgi edinmemizi sağlar. Bu sahne nerede geçiyor? Bir çölde mi? Bir dağda mı? Deniz kıyısında mı? Etrafta yaşam belirtileri var mı, yaz mı, kış mı, şehir mi, köy mü? Sahnenin geçtiği yer neresi, nasıl bir yer? Tüm bu sorulara genel bir yanıt veren, bir giriş cümlesi aslında uzak plan.
2. Genel Çekim / Wide Shot (WS)
Genel çekim hareket alanının tümünü içerir. Manzara, insanlar ve nesneler bir genel çekimde gösterilerek seyirciye bütünsel görünüm tanıtılır. Genel çekim bir sokağı, bir odayı ya da olayın yer aldığı herhangi bir dekoru içerebilir. Genel çekim ortamda ki tüm unsurları içerecek biçimde gerçekleştirilmelidir; bu şekilde seyircilerin kimlerin söz konusu olduğunu yer değiştirdikçe genel çekim yakın çekime dönüşebilir; bir yakın çekim tek bir çekimde genel çekim haline gelebilir.
Genel çekimler, olgunun içinde geçtiği çerçevenin anlatılmasını, tanıtılmasını sağlar.
3. Boy Çekim / Full Shot (FS)
Boy planda, karakterimizin tamamını boydan görürüz. Karakterin çevreyle veya diğer kişilerle, olan ilişkisi boy planda gösterilir. Boy planda karakterin tüm vücut hareketleri izlenebilmelidir. Detaylar veya aksiyon gösterilmeden genelde karakter göstererek tanıtılmasıdır. Baş üstünde boşluk ve ayakaltında boşluk bırakılarak yapılan plandır. Bu planı gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken husus görsel dengenin sağlanabilmesi için ayak altındaki boşluğun, baş üstündekinden daha az olmasıdır. Denemeler sonucunda baş boşluğu oranı 2 birim düşünülürse, alt boşluk oranının 1 birim olmasının boy plan için en uygun görüntüyü verdiği görülmüştür. Baş ve alt boşluğun verilmemesi ise dar bir alanda sıkışmış, ezilen insan görüntüsü oluşturmaktadır.
4. Diz Plan / Medium Full Shot (MFS)
Diz çekim karakterin dizinden yukarısını gösteren plandır. 3/4 çekim ve Amerikan (Cowboy) plan diye de adlandırılır. Amerikan plan denmesinin sebebi Amerikan filmlerinde çok fazla kullanılıyor olmasıdır. Amerikan çekim ölçeği kullanılması tercih edildiğinde genellikle sahnede yer alan karakterlerin hepsini dizinden yukarısını göstermektir.
Tam dizden kesinlikle kesilmemelidir. Kadrajda yer alan kişi/oyuncu tam dizden kesildiğinde izleyici üzerinde sakat olduğu yönde bir izlenim yaratacaktır. Baş boşluğu bırakılarak dizin üstünden yada altından kesilerek yapılan çerçevelemedir. Amaç objenin mekanla ilişkisini vermektir. Rahat bir çerçevedir Kim-nerede-ne yapıyor sorularının yanıtını verir.
5. Bel Plan / Medium Shot (MS)
Bel plan, vücudun yarısını çerçeve içine alan bir çekim ölçeğidir. Seyirci, karakterle daha yakından tanıştırılır izleyiciyle karakter özdeşleştirilmek istendiğinde bel plan tercih edilir. Daha fazla ayrıntı gösterilir. İkili çekimlerde bel plan çok tercih edilir.
Duygusal yoğunluktan ziyade kişinin ne yapıp ettiğini gösterir. Çerçevenin kişiyle olan ilişkisi yavaş yavaş etkinleşmeye başlar. Bazı eşyalar yavaş yavaş çerçeveye girmeye başlar. Kişi oturarak çekiliyorsa oturduğu yerde çerçeveye girer. Bu planda ki amaç obje-mekan ilişkisini vermekten ziyade oyuncunun nerede olduğunun ve ne yaptığının takibidir. Uzun süren söz konuşmalarına uygun değildir.
Drama ve filmlerde diyalog için kullanılabilir.
6. Göğüs Plan / Medium CloseUp Shot (MCU)
Göğüs kısmından yukarısının kadraja alındığı, baş boşluğu bırakıldığı çekim ölçeğidir. Genel olarak orta öneme sahip diyalogların geçtiği sahnelerde kullanılası tercih edilir.
7. Omuz Plan /
Omuz planda, koltuk altlarından yukarısı ve omzun tamamı gösterilir. Omuz çekiminde, mimikler, jestler, karakterin duygusal hali verilir. Ancak baş çekimden daha etkin, daha yoğun olmaması gerekir. Karakterin, diğer karakterlerle olan ilişkisi de bu çekim ölçeğinde kullanılır. Kamerada ve fotoğraf çekimlerinde en çok kullanılan çekim planıdır. Sinemada dramatik sahnelerin çekiminde, fotoğrafta ise yüz odaklı ifade çekimlerinde sıklıkla kullanılır.
8. Baş Plan – Yakın Plan / CloseUp Shot (CU)
Baş plan boyundan yukarısının gösterildiği, yani yüzün tamamının kadrajı kapladığı çekim planıdır. Çekim ölçekleri arasında önemli bir yere sahip olan yakın planda, sadece odaklandığımız nesneyi görürüz. Kişinin mimikleri, duygusal durumu belirgin şekilde ifade edilir. Bu plan yönetmenin ne anlatmak istediğine ve önemine bağlı olarak kullanılır bunun dışında çok önemli olmayan durumlarda kullanılması tercih edilmez.
9. Detay – Çok Yakın Plan / Extreme CloseUp (ECU)
Karakterin, elleri, gözleri, dudakları veya elinde tuttuğu bir nesneyi göstermek için kullanılır. Bu nesne detay çekmemiz için bir öneme sahip olmalıdır aynı zamanda bu planı geçiş yapmak için de kullanabiliriz. Bir nevi destek kuvvet planı diyebiliriz.