Göktürk (Orhun) Alfabesi
Metinleri Orta Asya’daki Orhun Nehri kıyısında bulunduğu için Göktürk veya Orhun ismi ile anılır. Orhun’da yerleşen Türkler tarafından kullanıldığı için de Türük, Türk Alfabesi denir. MÖ 200 ile MÖ 150 yılları arasında kullanılmaya başlanmış ve MS 10. yüzyıla kadar kullanılmıştır. Türklere mahsustur ve Esik Kurgan yazısına benzer. Hunlar, Göktürkler ve kısmen de Asya ve Avrupa’ya yayılan Türk kavimleri, kullanmıştır.
Bu alfabede resmin göze hitabettiği ve ses haline geldiği açıkça görülür. Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir. Ayrıca ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler ayrı haflerle gösterilmiştir. Sesli harfleri, sessizler okutur. Sağdan sola doğru yazılır. Tonyukuk, Kül Tiğin ve Bilge Kağan hatırasına yazılıp, dikilen Orhun Abideleri bu alfabenin en önemli örneğidir. Bunlar ayrıca Türkçenin bilinen ilk yazılı metinleridir. 5-6. yüzyıllarda kullanılan Göktürk yazısı, Cermenler’in kullandığı rünik alfabeye benzer.
Uygur Alfabesi
Göktürklerden sonra Türkistan’da devlet kuran Uygurlardan adını alır. Uygurlar ve Türkistan’daki Türkler kullandı. On sekiz işaretten meydana gelir. Dördü sesli, gerisi sessizdir. Harfler umumiyetle birbirine bitişiktir, çok defa başta, ortada ve sonda olmak üzere üç şekli vardır. Sağdan, sola doğru yazılır. Sekizinci asırdan, on ikinci asra kadar yaygın, on beşinci asra kadar mevzii bir şekilde görülür. Bu yazının katiblerine, bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adları da verilmiştir. 8-15 yüzyıllar arasında kullanılan Uygur yazısı, Arami alfabesinden türeyen Soyal yazısının son biçimlerinden biridir.
Arap Alfabesi (Osmanlı Alfabesi)
Türklerin topluca İslamiyeti kabulünden, yani 10. yüzyıldan sonra geniş bir sahada bütün Türk-İslam devletleri tarafından kullanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı alfabe Arap Alfabesinin yanında Fars alfabesinden alınan p, ç ve j harfleri de eklenerek otuz bir harften meydana gelmiştir.
Kiril Alfabesi
Kiril alfabesi ismini Ortodoks rahipleri Kiril ve Metodius’tan almış olduğu bilinmektedir. Ancak onların geliştirdiğine dair de kesin bir kanıt yoktur. Kiril ve Metodius’un öğrencileri, 9. yüzyılın ortasında günümüzde Kiril alfabesi olarak bilinen ve halen Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Sırbistan ve diğer ülkelerde kullanılan bu alfabeyi, Orta Çağ Yunan (Bizans) alfabesinin temelinde geliştirerek, Yunancada bulunmayan bir takım Slav seslerini de buraya eklemişlerdi.
Kiril alfabesini kullanan ülkeler: Beyaz Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Moğolistan, Makedonya, Sırbistan. Rus Çarı Büyük Peter 18. yüzyılın başlarında Yunan harflerini çıkararak alfabeyi daha düzenli ve basit bir hale getirdi. 1918 yılında yeni bir uygulama yapılmasına karar verilerek alfabeden diğer gereksiz harfler çıkarıldı. Birçok Slav Ortodoks ülkesinde Kiril alfabesi kullanımdadır.
Ayrıca Türk Cumhuriyetleri’nden başka halen Kazakistan ve Kırgızistan tarafından da halâ kullanılıyor. Tablodaki slavsı olmayan harfler ise Türk-Kiril harfleridir. Başkortostan, Yakutistan gibi birçok Özerk Türk bölgelerinde de Kiril harfleri kullanılmaktadır. Otuz sekiz harftir. On biri sesli, gerisi sessizdir. Soldan sağa doğru yazılır.
Latin Alfabesi
Bu alfabe 1925 yılında ilk defa Azeri Türkleri tarafından kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra; 1928’de Türkiye’de kullanılmaya başlandı. Günümüzde Türkiye ve Avrupa Türkleri kullanır. Latin asıllı yirmi dokuz harfden meydana gelir. Sekizi sesli, gerisi sessizdir.
ABCÇDEFGĞIİJKLMNOÖPRSŞTUÜVYZ
abcçdefgğıijklmnoöprsştuüvyz
