Mitoloji Nedir?
Belirli bir din veya kültürdeki insanlık ile evrenin yaratılış ve doğasını, geleneklere özgü inanç ve uygulamaların sebebini açıklamaya yönelik söylencelerin tümü. Mitoloji efsaneler bilimi anlamına gelir. Hem masal ve efsanelerin toplandığı kitap hem de ilk çağ sonlarında mythos yazarı diye tanımlanan derleyicilerin yaptığı iş için mitoloji kelimesi kullanılırdı.
Eski Yunan dilinde ‘söz’ kavramını karşılayan üç sözcük vardı. İlki ‘mythos’’, söylenen veya duyulan bir sözdür, efsane, hikaye anlamlarına gelir. Fakat mythos güvenilir değildir, çünkü insanlar gördüklerini veya duyduklarını anlatırlarken birçok yalan ve abartıyla süsleyebilir.
İkincisi ise Epos, belli bir düzen ve ölçüye göre söylenen, okunan sözdür. Zamanla şiir, destan ve ezgi anlamlarına gelmiş ve şimdi epik veya epope olarak batılı dillerde yerini almıştır. Son olarak logos ise ‘gerçeğin insan sözüyle dile gelmesi’ olarak tanımlanır.
Logos sözcüğünü başta tarihçi Herakleitos olmak üzere doğa bilginleri yapmıştır. Bu sözcük bilimle ve araştırmayla öylesine bağdaşmıştır ki günümüzde halen araştırma ve bilim dallarının sonlarına eklenen logos-logia gibi bir ek olmuştur. Dilimize ise ‘-loji’ olarak geçmiştir. Örneğin; Antropoloji, Sosyoloji.
Mitolojiler Nasıl Oluştu?
Mitlerin kökeni konusunda yazarlar arasında ortak bir uzlaşma yoktur. Bazı yazarlar yaşandıktan sonra unutulmuş gerçek olaylar olduğuna, bazı yazarlar tümüyle bilinçaltı ve hayal gücüne bağlı olduğuna, bazı yazarlar ise toplumların varlığını sürdürmek ve kaynak bulmak gibi ihtiyaçlarını kullanan dini ve siyasi liderler tarafından desteklenerek oluşturulduğu kanaatindedir.
Mitoloji kutsal bir öyküyü anlatmaktadır, bir yaratılışın öyküsüdür. Bir şeyin nasıl yaratıldığı ve nasıl var olmaya başladığını anlatır. Bir inanç sistemi olarak mitosların toplumsal düzeni oluşturma ve koruma gibi görevleri vardır. Çoğunda bireylerin kendileriyle ilişkilendirebileceği hatta ders çıkarabileceği anlatılar yer alır.
Kelime, sözlük anlamında ‘Bir inanç veya bir topluluğun kültüründeki tanrılar, kahramanlar, evren ve yaratılışla ilgili tüm yazılı ve sözlü efsaneler birikiminin anlamlandırılması, yorumlanması ve incelenmesini kapsayan çalışmalar bütünü’’ olarak tanımlanmıştır. Çoğu kültürün kendine ait başlangıcı, evreni, türünün yaratılışını, doğayı anlamlandırmaya çalıştığı mitolojisi vardır.
Eğer mitoloji en genel şekilde sınıflandırmak istenirse bölgelere göre sınıflandırmak doğru olacaktır. Bunlar ise;
- Asya Mitolojisi
- Avustralya ve Okyanusya Mitolojisi
- Avrupa Mitolojisi
- Orta Doğu Mitolojisi
- Amerikalar Mitolojisi
Fakat mitoloji dendiğinde günümüzde akla ilk gelenler Yunan, Roma, Türk, Pers mitolojileri olacaktır.
Yunan Mitolojisi
Evrenin yaratılması, tanrılar ve kahramanların yaşadığı olayları anlatan öyküler ve doktrinlerden oluşur. Ayrıca Antik Yunan’da mitoloji dinin temelini de oluşturmuştur. Bugün ulaşabildiğimiz kaynaklar Antik Yunan’da mythos yazarları gibi derleyicilerin oluşturduğu mitoloji kaynaklarıdır.
Yunan Mitolojisi Tanrıları
Çoğu Avrupa mitolojisini ve yakın doğu mitolojilerini de etkileyen yunan mitolojisi Romalılar tarafından da kabul edilmiş fakat farklı isimler kullanılmıştır. Yunan mitolojisinde yaratılış süreci sonsuz boşluktan gaia, tartaros, eros, erebos, nkys, esir ve hemera’nın var olması ile başlar.
İskandinav Mitolojisi
İskandinav mitolojisi tanım olarak hristiyanlıktan önce iskandinav topluluklarının dinleri, inanışları ve efsanelerinden oluşur. İskandinav mitolojisine göre yaratılış aşamasında, yani başlangıçta, soğuk, kasvetli ve karanlık bir kuzey diyarı olan nifleheim, aydınlık ve sıcak olan güney diyarı muspell ve bunların ortasında sonsuz uçurum diye adlandırılan ginnungagap vardı.
Midgard Tasviri
Bir gün aydınlık ve sıcak bir diyar olan muspell’ın sıcaklığı soğuk ve kasvetli nifleheim diyarındaki buzları eritti ve eriyen damlalar uçurum’dan (ginnungagap) aşağı düştü. Bu damlalar orada can buldu ve bunun sonucunda muspell ve nifleheim birleşti. Bu gücün yarattığı etki ile ilk dev olan Ymir var oldu. Ymir’in terinden de diğer devler oluştu.
Türk Mitolojisi
Türk mitolojisi kaynağını diğer mitolojilerde olduğu gibi destanlardan almaktadır. Fakat Türk mitolojisinde diğer mitolojilerde olduğu gibi bir olay örgüsü yakalamak çok zordur. Ayrıca Türk destanlarındaki kişilerin tarihte var olan gerçek insanlarla bağdaştırılması bu destanların mit olmadığını düşündüren yanlış bir genel algıya yol açmaktadır.
Türk Mitolojisi
Yaratılış Destanı, Oğuz Destanı, Ergenekon ve Bozkurt Destanı gibi diğer Türk destanları mitolojidir. Türk mitolojisi tek kaynak mitostan türeyen mitolojiler gibi değil, birbirinden bağımsız efsanelerden oluşmaktadır.
Kaynaklar;
Prof. Dr. Bahaeddin Ögel – Türk Mitolojisi Cilt 1-2, Yaşar Çoruhlu – Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Celal Beydili – Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Reiner Tetzner – Cermen Tanrı ve Kahramanlarının Efsaneleri, Tanrı’nın Tarihi – Karen Armstrong, L’Edda: Récits de mythologie nordique – François-Xavier Dillmann, Anadolu Mitolojisi
