Etik: Kişilere, kurumlara ve meslek mensuplarının davranışlarına rehberlik eden, iyiyi ve doğruyu belirlemede yardımcı olan kılavuz değerler, ilkeler ve standartlar bütünüdür.
Estetik : sanatla, güzellikle ve tatla ilgilenen felsefe dalıdır. Estetik eski Yunanca’da ‘Aisthesis’ sözcüğünden gelmektedir. Anlamı duymak algılamak demektir. Güzelliğin oluşturulması ve değerlendirilmesiyle ilgilenir. Duygu ve beğeninin yargılanması olarak da geçen duygusal değerleri inceler.
Grafik tasarımcı, oluşturduğu estetik tasarımın “iyilik” ve “doğruluk”la olan ilişkisine kayıtsız kalabilir mi?
Eski Yunan’da ismini almış Felsefe, insanlık tarihi kadar eskidir ve adım adım sistemli bir hale dönüşmüştür. Felsefe bilginin ve bilimin kaynağıdır; günümüzde disiplinlerin tümü kendi alanlarında uzmanlaşsalar da felsefe ile bağlarını kopartmadılar.
Felsefenin ana alanlarının ontoloji (“Varlık” ve “varoluş” ayrımını tartışır), epistemoloji (bilginin doğası, kapsamı ve kaynağını inceler), aksiyoloji (bireylerin davranışlarına temel teşkil eden değerleri araştırılması.) ve mantık (bilginin yapısını inceleyen, doğru ile yanlış arasındaki akıl yürütmenin ayrımını yapan disiplin) olduğunu biliyoruz.
Her ne kadar aksiyolojide, etik ve estetiğin birbiriyle ilişkisi olmadığını iddia eden düşünürler varsa da, bence, felsefenin bu iki disiplini tek bir başlık altında incelemesi tesadüfi değildir. Nitekim, estetiğin mahiyeti üzerinde çalışanlar da, onun iyilik, doğruluk ve yücelikle ilişkisini hiçbir zaman göz ardı etmemişlerdir.
Ben de, estetik ve etiğin birbirinden ayrılamayacağını savunanlardanım. Tabii bu ayrılmaz anlamında değil, ayrılmaması gerektiği anlamındadır. Yoksa “şeytani güzellik” ne demektir, biliyorum.. Bu arada, siz de biliyorsunuz ki, “ruh güzelliği” tabiri aslında iyiliği tanımlar. Bu tabir “güzellik”le “iyilik” arasındaki ilişkiyi çok “güzel” bir şekilde ortaya koymuyor mu?
Felsefede, etik ve estetikle ilgili yargıların nasıl oluştuğu tartışması da epeyce eskilere gider. Temel soru şudur: “Etik ve estetik yargılar herkes için geçerli olabilecek şekilde ortak mıdır?”
Başta Aristo olmak üzere birçok filozof etik ve estetik yargıların ortak olduğu yönünde birleşmişlerdir. Onlara göre, mesela estetik yargıların evrenselliğini sağlayan temel ölçü orantı ve matematiksel düzendir. Bu görüşün tersini, yani etik ve estetik yargıların kişiselliğini savunanların ise bizi getirdiği nokta “zevklerin ve renklerin tartışılamaz olduğu” inancıdır.
İnsanın özünde doğuştan sahip olduğu bir ölçüler sistematiğinin bulunduğunu, bunun yanında insanın güzellik için “beğeni”, ahlak için de “karakter” özelliklerinin zaman içinde ve etkileşimli bir sosyal yaşamda deneyimsel olarak geliştiğini düşünüyorum.
Amacım, bir felsefi tartışmanın içine girmek değil… Sadece felsefenin oluşturduğu zenginlikten istifade ederek önümü(zü) aydınlatma çabası içindeyim. Çünkü, biliyoruz ki grafik tasarım da estetiğin kapsamı içindedir ve bu kapsam içinde oluşturulan tasarımın, iyilik ve doğrulukla ilişkisi her grafik tasarımcıyı ilgilendirmektedir.
Tasarım ve reklam endüstrisinde etik, tasarımcı, müşteri, reklam ajansı arasındaki iş ilişkisinden, tasarımcının rol aldığı projelerin potansiyel etkilerine kadar birçok yerde görünür.
Tasarımcının tasarladığı ürün ile yaratacağı değer ve bu değerin topluma ve doğaya etkisinden yola çıkarak tasarımcının tasarım sorumluluğu ve bireysel etik tavrı belirleyicidir.
Bireysel bir etik tavrın geliştirilebilmesi için, grafik tasarım ve görsel iletişim tasarımı eğitimi veren programlardaki öğrencilerin asgari bir etik bilgisine sahip olması önemlidir. Tasarım ve reklam endüstrisinde etik, tasarımcı, müşteri, reklam ajansı arasındaki iş ilişkisinden tasarımcının rol aldığı projelerin potansiyel etkilerine kadar birçok yerde görünür.
Grafik Tasarımda; toplumsal duyarlılık ve etik kuralları ayrı bir yazının konusu olmakla birlikte aşağıda müşteri, ajans,tasarımcı ilişkilerinin etik kurallarını temel anlamda değerlendireceğiz.
AIGA’nın Tasarım İş ve Etik Kılavuzu’nda ana hatları verilen tasarımda etik kurallarını okumanızı tavsiye etmenin yanında Tasarım İş ve Etik kurallarından bir kaçını kategoriler altında sizlerle paylaşmak isterim.
Bir tasarımcının kendisini ilgilendirmesi gereken etik alana temel bir bakış:
1. Müşteriye:
A.Tüm bilgileri gizli tutun
Çalışmamız sırasında, bir müşterinin işiyle ilgili ayrıcalıklı bilgilere erişebiliriz – stratejileri, büyüme planları, yeni ürünler, iç politikalar, bazen de varoluşları. – Bu bilgilerin gizliliğine saygı duyun ve bu tüm bilgileri kesinlikle gizli tutun.
B. Çıkar çatışması
Bir müşteriye önerdiğiniz herhangi bir iş, hizmet veya üründe hizmetin ederinden farklı bir finansal çıkar varsa, bunu açıklayın. Kuzeniniz harika bir geliştirici ise, onu müşterinize tavsiye ettiğinizde kuzeniniz olduğu gerçeğini gizlemeyin. Benzer şekilde, iki rakip müşteri için çalışıyorsanız, müşterilerinizle bu olası çatışmayı çözmelisiniz. Birçok kurumsal müşteri (ve bazı küçük işletmeler), doğrudan rekabet ettikleri diğer işletmeler için çalışmayı açıkça yasaklayan bir anlaşma imzalamanızı isteyebileceklerini aklınızdan çıkartmayın.
C. Ek Ödemeler
Eğer tasarım ve baskı konularında ek maliyetler oluşuyorsa müşteri onayı almadan bunu faturalandırmayın.
2. Diğer Tasarımcılara:
A. Bir müşterinin başka bir tasarımcıyla çalıştığını biliyorsanız projeleri kabul etmeyin
Herkes bu konuda hemfikir değil, ancak potansiyel bir müşteri başka bir tasarımcıyla çalışıyorsa ve sizin veya firmanızın neler yapabileceğini görmek istiyorsa, genellikle reddetmek en iyisidir. Bir müşterinin etrafa bakmasını engelleyen bir kural veya yasa yoktur – istedikleri kişiyle çalışma hakkına sahiptirler – ama aynı romantizmde olduğu gibi, başka bir ilişkiye başlamadan önce bir ilişkiyi sona erdirmek en iyisidir. 🙂
B. Rekabet
Fiyat konusunda rekabet ettiğinizde, herkes kaybeder. Müşterilerin ( iyi müşteriler değil ) rakibinizin fiyatı üzerinden sizinle pazarlığa giriyor ve fiyatı düşürüseniz size iş vermeyi teklif ediyorsa bu senaryoyu kibarca reddedin. Fiyat düşürerek iş kazanmanın kötü bir fikir olmasının sayısız nedeni vardır, ama öncelikle fiyat düşürerek rekabet etmek herkesin geçimini zorlaştırır.
C. Diğer tasarımcının çalışmalarını eleştirmede nesnel olun
Bazen başka bir tasarım firmasının üzerinde çalıştığı bir müşteri, proje veya kimliği devralırsınız. Fikriniz sorulursa (açıkça veya değiştirdiğiniz veya koruduğunuz unsurları gerekçelendirerek) eleştirinizde adil ve dengeli olun. Kendinizi başkalarını yıkarak kurmaya çalışmayın. Bu bir tür altın kural.
D. Herkese
Birlikte çalıştığınız partnerlerinizin (metin yazarları, fotoğrafçılar, illüstratörler, programcılar, yardımcı iş kolları vb.) ödemeleri konusunda hakkaniyetli, ve her zaman saygılı olun. Mesleki bilgilerinizi ihtiyaç duyanlarla paylaşın. Bilgi paylaşıldıkça çoğalır.
3. Halka:
A. Zarar verecek davranış ve işlerden kaçının
Yaptığınız tasarım ve işlerin sonuçları medeniyle, tehlikeli, zehirli, insan ve halklar üzerinde bedensel ve ruhsal ve ahlaki sorunlara neden olabilecek tüm işlerin sorumlusu olabileceğiniz unutmayın ve sorumsuz davranmayın.
B. Tüm izleyicilerin saygınlığına saygı göster
Bu, en azından ırksal, etnik, sosyal ve cinsel klişelerden kaçınmak anlamına gelir.
C. Yanlış iddiada bulunmayın
bir sonuç önermek için verileri (veya verilerin sunumunu) değiştirmeyin. Tasarımcılar, bilgilerin nasıl sunulduğu ve tüketildiği konusunda muazzam bir güce sahiptir. Bu gücü iyilik için kullanın.
4. Çevre Duyarlılığı ve Çevre Sağlığı
A. Adil işgücü uygulamaları
Sözleşmelerimizin tümü, hüküm ve koşullarımızda çevre duyarlı hakkında bilgiler bulunmalı, İşlerinizde hangi malzemelerin kullanılacağı açık olarak belirtilmeli ve çevreyi kirletmeyecek yöntemler içinde çalışacağımız belirtilmelidir.
B. Makul çevresel maliyet
Maliyeti ön planda tutan müşterileriniz istekleri nedeniyle tasarım, üretim ve dağıtım yöntemlerinin ekolojik etkileri oluşacaksa çevreye zarar veriyor ise müşterinize doğa dostu tasarım ve işlerinizin uzun vadeli kazançlarını ve şirketine gelecekteki faydalarını anlatarak doğaya zararsız olana yönlendirin.(basit bir örnek ile açıklamak gerekirse : ürünlerinin ambalajlanmasında uzun yıllar doğada kalan plastik malzemeler yerine doğa dostu malzemelerin kullanılması gibi) Sürdürülebilirliğe olan bağlılıklarının, onlarla çalışma kararınızda bir faktör olduğunu biliyorlarsa, çevresel duyarlılık konusunda onlarda size yaklaşacaklardır.
5. Kendinize
Son olarak, ama belki de en önemlisi, etik bir sorumluluğu kendine . Kişisel değerler ve etik söz konusu olduğunda, her birimizin farklı bir eşiği vardır. Yapmanız istenen çalışma ile çelişen dini, kültürel, politik veya kişisel değerleriniz varsa, bu işi kabul edip etmemek sizin seçiminizdir. Bu durumda konumunuzu objektif olarak açıklayın ve bir uzlaşmaya varılıp varılamayacağını görün. Siz ve müşteriniz veya patronunuz şartlarda uzlaşamazsanız, – etik kurallarınız da olmazsa olmaz şartlarınız içinde ise bu durumda tek şansınız saygıyla reddedin ve sonuçları kabullenin.
