2. ÇUKUR BASKI RESİM- GRAVÜR
Tarihsel Gelişim
İlk çukur baskı çalışmaları, 15. Yüzyılda Avrupa’da metal zanaatkarlarında görülmektedir.Metal üzerine gravür yapan ilk büyük isim Martin Schongauer ( 1440-1494) dir. Schongauer’in katı Gotik stilinden daha canlı ve zengin Güney Rönesans tarzına geçen çalışmaları, daha sonraları Albrecht Dürer’e esin kaynağı olmuştur. Bu dönemde, en resimsel baskı çalışmaları yapan sanatçı, Albrecht Dürer(1471-1528) olmuştur. Dürer, çizgi, nokta ve doku zenginliğini bakır plakalarla yapılan gravürlerde yakalamıştır. 17. Yüzyılın önemli gravürcüsü, asitle aşındırma tekniğinde usta olan, Rembrandt Van Rijn(1606-1669)idi. Caravaggio ve takipçilerinden etkilenmiş olan sanatçı, asit aşındırma tekniğini kullanarak yaklaşık 300’den fazla manzara ve portre üretmiştir.
1760’larda, suluboya resimleri çoğaltma olanağı sağlayan aquatinta tekniği geliştirilmiştir. Bu yeni tekniği, Francois Boucher, William Hogart, Thomas Grainsborough, William Turner, John Constable gibi sanatçılar kullanarak baskı resimler yapmışlardır.
17.yüzyılda Avrupa’nın en önemli ressamlarından Francisco Goya(1746-1828) yeni yeni geliştirilen aquatinta tekniği ile politik ve sosyal anlamlar taşıyan oldukça değerli eserler meydana getirmiştir.Goya, mahkemelerdeki entrikaları, İspanyol halkının ikiyüzlülüğünü ve kibirini konu alan, yaklaşık 80 tane aquatinta tekniğiyle basılmışbaskı resimlerini, Caprichos(1797) adlı yapıtında toplamıştır. En önemli çalışması, İspanya’nın Fransa tarafından işgalini konu edinen, sekseniki tane aquatintadan oluşan “Los Desastres de la Guerra”dır.
Edgar Degas(1834-1917) Rembrandt ve Velazquez’in çalışmalarından etkilenerek, drypoint ve aquatinta tekniklerini kullanmış;Eduard Manet(1823-1883) ise asitle aşındırma tekniği ile Goya’dan etkilenerek 75 baskı yapmıştır.
Avrupa’da birçok ressam yeni arayışlar içinde, baskı tekniğini kullanarak sanat değeri yüksek eserler vermelerine ragmen, Amerikalı sanatçılar bu gelişmelerden uzak kalmıştır. 19. Yüzyılda, asitle aşındırma tekniği, grafik sanatlarda önemli bir yer edinmiştir. 19152de Ernest Roth, John Taylor Arms ve bir grup sanatçı, bu teknikle realist çalışmalar yapmışlardır. Ernest Haskell, Kerr Eroy ve Frank Benson gibi sanatçılar üstün eserler vermişlerdir.
Çukur Baskı (Alçak Baskı)Teknik Uygulamaları
Yüksek baskının tersine, Çukur baskı tekniğinde oyulan veya kazınan yerler mürekkebi alır ve çukurda kalan çizgilerin baskısı alınır. Basılacak görüntü, baskı yapılacak yüzeye oyulur. Yağlı, kıvamlı bir baskı mürekkebi ile doldurulur. Yüzey dikkatlice silinir, mürekkep sadece çukurlarda kalır. Kağıt plaka üzerine konur, yüksek bir baskı ile basılır; kağıdın çukarlardaki mürekkebi alması sağlanmıştır. Kağıtta mürekkepli kısımlar daha az ezildiğinden, kağıtta mürekkeple birlikte hafif bir kabarıklık görülür.
Çukur baskıda uygulanan teknikler 2 ana kategoride toplanmıştır.
Asitsiz Teknikler
A)Kuru Kazıma (Soğuk Kazı) : Sanatçı doğrudan metal plaka üstüne büren, sivri uçlu aletler ve hatta sivri uçlu vibratörle deseni çizer. Genellikle bakır levha tercih edilen teknikte asit veya kaplama malzemesi kullanılmaz.Bu defa desen hafifçe oyulurken çizginin kenarında veya her iki kenarında talaş/çapak bırakır. Mürekkep sürüldüğü zaman oyuklar yerine çizgi halinde talaşlar mürekkebi tutarlar. Baskı yükü altında talaşlar yavaş yavaş aşındığı için edisyon küçüktür.
Çinko kalıp üzerine yapılan kuru kazıma tekniği çalışmasından, yaklaşık 25 veya 30 baskı yapılabilir. Bakır bu sayıyı ikiye katlarken, çelik yüzlü levhadan 100 ile 200 arasında tatmin edici baskı elde etmek mümkündür.
B) Mezzotint: Ters kuru noktadır. Metal plakanın tüm yüzeyi, ince dişleri olan özel bir aletle taranır ve metal plakanın yüzeyi ince taşlarla kaplanır. Bu haliyle baskı yapıldığında tüm yüzey siyah çıkacaktır. Beyaz kısımlar bu ince taşların ezilerek ve kazınarak yok edilmesiyle elde edilir. Metalin ilk kazılmamış tabanına indiği zaman tam beyaz elde edilmiştir. Daha az kazıma ile tonlar elde edilir.
Günümüz sanatçıları kadifemsi bir doku etkisi yaratan bu tekniğin uygulamasının uzun sürmesi ve zahmetli olması nedeni ile pek tercih etmemektedirler. Bu yöntemin etkisinin en iyi alınacağı malzame baır levhadır.
Asitli Teknikler
A) Aside Yedirme( Etching): Bu teknikte bakır, çinko veya pirinç plakayı doğrudan oymak yerine sanatçı aside dayanıklı bir vernikle plakanın zeminini kaplar. Plakanın üzerine deseni, verniği sıyırarak çizer. Daha sonra plaka asit banyosuna batırılır. Desen olarak sıyrılmış yerlerdeki metali asit yemeye başlar, çukurlar oluşur. Çukurların derinliği aside yedirme zamanı ile ayarlanır. Gravür gibi basılır.
B) Leke Baskı (Akuatint): Bakır veya çinko metalin yüzeyine değişik kalınlıklarda toz haline getirilmiş,aside dayanıklı reçine/vernik serpilir, alttan ısıtılarak eriyip yapışması sağlanır. Asit banyosuna batırıldığında serpintiyi almayan yerleri asit yer. Nokta serpintili doku elde edilir. Gri ve siyah tonlamaları için işlem aşama aşama tekrarlanır. Asit içerisinde bekleme süresi ne kadar uzarsa, tonlama daha koyu olur. Akuatint, baskı çalışmalarında tonlama isteyen bütün sanatçıların tercih ettiği ve vazgeçilmez bir tekniktir. Bununla beraber tek başına çok az kullanılmıştır. Diğer tekniklerle birlikte uygulanır.
C) Yüksek Yedirme (Lift Ground): Şekerle karıştırılmış çini mürekkebi bir malzeme fırçayla sürülür, üzerindeki solüsyon kuruduktan sonra levha ılık suyun içine bırakılır, zamanla karışımın içindeki şeker çözülür ve mürekkep levhadan sökülür. Metal, aside konup aşındırılarak yeni dokular elde edilir.
D) Yumuşak Yedirme (Soft Ground): Levhanın üzerine ince bir tabaka vazelin gibi bir malzeme sürülür. Kumaş ve benzeri malzemelerin bu tabaka üzerine bastırılmasıyla elde edilen dokular üzerinden levhaya asit indirgenir. Böylece, kumaşın veya benzeri malzamenin birebir dokusu baskı üzerine kopyalanmış olur.
E) Üzerine Kabartma Yapma( Embossing) :Kabartma etkisi elde etmek için, oyulmuş yerlerin boya sürülmeden baskı presinden geçirilmesi işlemidir.
Kaynak: İstanbul Grafik Sanatlar Müzesi
İkinci bölüm sonu!…
baskı teknikleri (III) sayfası için tıklayınız…Baskı Teknikleri yazı dizimiz dört bölümden oluşmaktadır
