Metilen mavisi (methylene blue) bilim dünyasında sıklıkla kullanılan bir boyar madde ve aynı zamanda bir ilaçtır. Kimyasal formülü C16H18ClN3S’tir. Akvaryum hobisinde çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanıldığından, piyasada genellikle solüsyonlar şeklinde bulunur. Fakat kendisi koyu yeşil kristal veya toz formunda bulunur. Solüsyonları ise koyu mavi renklidir. Hafif bir kokusu vardır.
Laboratuvar amaçları için genellikle %0.5 ile %1.5 arası konsantrasyonlarda bulunur. Akvaryum hobisiyle ilgilenenler bu konsantrasyon değerine dikkat etmelidir. Ayrıca ürünün belirli bir raf ömrü bulunur. Son kullanma tarihi geçmiş ürünleri kullanmayınız.
Akvaryum hobisinde balık besleyenler, bazen çeşitli hastalıklarla karşılaşabilirler. Bu hastalıkların her birinin tam olarak ne olduğunu teşhis etmek her zaman sanıldığı kadar kolay olmayabilir. Bazen birkaç hastalığın birden baş göstermesi, durumu tanı konulamaz hale getirir. Özellikle beyaz benek hastalığı olarak bilinen Ichthyophthirius multifiliis adlı protozoan parazitin sebep olduğu hastalığın tedavisinde etkili olduğu bilinmektedir (bkz. ref. 3). Ayrıca bazı akvaristler, yumurtaların olgunlaşmadan zarar görmemesi adına koruma amaçlı metilen mavisi kullanmayı tercih etmektedir.
Metilen mavisi bu gibi durumlarda dezenfektan ve antiseptik özelliği sebebiyle sıklıkla tercih edilir. Lakin birçok kişi bu kimyasalın kullanımıyla ilgili sorun yaşamaktadır. En büyük sorun, piyasada çeşitli konsantrasyonlarda satılıyor olmasına rağmen, birçok kişinin aynı damla sayısında kullanmaya çalışmasıdır. Konsantrasyon farklı olduğundan, kullanılan miktar da bu nedenle herkeste farklı olacaktır. O nedenle, damla hesabına güvenmemeli ve ppm hesabı yapmalısınız.
Bunun yanında bir diğer hata, ana tankta ilaç kullanılmasıdır. Hasta balıklar ayrı bir karantina tankına alınıp, metilen mavisi burada uygulanmalıdır. Semptomlar geçtikten ve balık tamamen iyileştikten sonra ana tanka geri alınmalıdır. Ayrıca metilen mavisi bitkilere de zarar verebilmektedir.
Birçok kişi ne yazık ki “Ben böyle kullandım bir zararı olmadı” gibi argümanlarla karşı tarafı istemeden de olsa yanlış bilgilendirebilmekte ve bu durum hatalı bilginin yayılmasına, dolayısıyla canlıların kaybına neden olabilmektedir. Unutmayın ki en başta kişinin kullandığı konsantrasyon belli olsa dahi akvaryum hacmi, şartları tüm durumu değiştirebilir. Bu nedenle uygun bir protokol izlenmelidir.
Karantina tankları için önerilen metilen mavisi dozu 2-3 ppm dolaylarındadır. Elinizdeki solüsyonun konsantrasyonu ve akvaryum hacminizden yola çıkarak bu uygun ppm aralığını sizin hesaplamanız en doğrusu olacaktır.
bilgi 1: Metilen mavisinin akvaryumda yer alan mikroorganizmaların hepsini kırıp geçirdiği doğru bir bilgi değildir. Burada en temel faktör konsantrasyondur.
bilgi 2: Metilen mavisi bir su düzenleyici değildir. Akvaryumda düzenli kullanımı gereksiz olduğu gibi uygun da değildir. Su düzenleyiciler klor, kloramin ve ağır metaller gibi bileşenleri etkisiz hale getiren kimyasallardır. Metilen mavisinin böyle bir özelliği yoktur.
bilgi 3: Yosun (alg) patlamalarında metilen mavisi kullanılmamalıdır. Yosunun bir numaralı kaynağı oturmamış akvaryum bakteri döngüsüdür. Metilen mavisi bu döngüye zarar verebileceğinden, yosun patlaması durumlarında kullanımı önerilmez.
Ne Kadar Etkili?
Metilen mavisinin yan etki olarak aynı zamanda nitrifikasyonu zayıflattığı iddia edilmektedir (bu nedenle ana tanktaki bakteri döngüsünü bozmaması adına kullanımı önerilmez). Fakat metilen mavisinin nitrifikasyon bakterileri üzerindeki toksik etkileri hakkında çok fazla bilgi yoktur. (Ayrıca bkz: Balıklarda Nitrit Zehirlenmesi)
Sipos ve Urakawa’nın 2016 yılında yaptığı çalışma bu konuda değerli bilgiler vermektedir. Bu çalışmada, bakteriyel türlere kıyasla arkeal tür olan Nitrosopumilus maritimus türünde oldukça yüksek duyarlılık gözlenmiştir. 10 ppb (0.01 ppm) metilen mavisi kullanımında Nitrosopumilus maritimus‘un amonyum oksidasyonu %65 oranında inhibe edilmiştir. İncelenen bakteri türlerinde, Nitrosococcus oceani metilen mavisine karşı en dirençli tür olarak tespit edilmiştir. Nitrosococcus oceani türünün %75 inhibisyonunun sağlanması için 10 ppm metilen mavisi kullanması gerekmektedir. Bu türde metilen mavisi oksidasyonu azaltmaktan ziyade hücre seviyesinde ölüme neden olmaktadır.
Bu sayfada yer alan tüm bilgiler, genel kültür amaçlı hazırlanmıştır. Herhangi bir tıbbi tavsiye içermez. Eğer sağlıkla ilgili bir durum söz konusuyla, lütfen ilgili uzmanlara danışın.
